Ölçek Nedir ?

Ölçek birimlerin algı, tutum, eğilim, davranış, tepki, beceri, yetenek, bilgi gibi hissedilen fakat gerçek hayatta gözlemlenip sayısal olarak ifade edilemeyen fenomenlerinin ölçülüp sayısal olarak ifade edilebilmesi amacıyla oluşturulan ölçme araçlarına verilen genel isimdir.

Ölçekler genellikle sosyal bilimlerde bireylerin söz konusu fenomenler için gerçek hayatta gözlenemeyen değerlerinin, belirli geçerlilik ve güvenirlilik düzeylerinde ölçülüp düzeyleri belirlenmesi amacıyla kullanılırlar. Bu bakımdan ölçekler için sosyal l bilimlerin ölçme araçları olduğu söylenebilir.

Bir ölçeğin ne derece tutarlı, geçerli ve güvenilir ölçüm yapabildiği ise istatistik bilimi içindeki ölçme değerlendirme alt kaleminin konusudur. Diğer yandan ölçeklerin ölçmek üzere tasarlandığı fenomene ait teorik bilgiler ise tamamen alan bilgisi ile ilgilidir. Bu bakımından ölçek geliştirme veya uyarlama çalışmalarının istatistik ile diğer bilim dalları arasında prensipler arası bir çalışma süreci gerektirdiği söylenebilir. Özellikle ölçek maddelerinin oluşturulma süreci ölçeğin ölçüm yapmasını dilediğimiz uzmanlar tarafından belirlenirken, söz konusu maddelerin istatistiksel geçerlilik ve güvenirlilikleri istatistik uzmanları tarafından sınanıp yorumlanmalıdır.

Ölçek Geliştirme Aşamaları

Günümüzde bir çok araştırmacı, araştırma konusuna uygun bir ölçme aracı bulunmadığından araştırması için bir ölçme aracı yani bir ölçek geliştirme yoluyla araştırmasını tamamlamak isteyebilir. Ölçme teorisi, istatistiksel analiz ve ölçek geliştirilecek alana dair derinlemesi bilgi gerektiren bu süreç için aşamalar aşağıdaki gibi genellenebilir.

1.ÖLÇMEK İSTEDİĞİNİZ YAPIYI AÇIK BİR ŞEKİLDE TANIMLAYIN

Ölçülmek istenen yapı tüm yönleriyle açıkça belirtilmelidir. Yapı hangi yönleri ile ölçülmek istenmektedir. Söz konusu yönler teorik dayanakları olan ve yapının gerçek bileşenleri midir ? Ölçülmek istenen yapı bir kurama dayanıyorsa bu aşama nispeten kolaydır. Aksi takdirde ölçülmek istenen yapı ile ilgili uzman görüşleri alınıp yapının bileşenleri belirlenmeli ve yapının ne derece spesifik bir düzeyde ölçülmek istendiği tasarlanmalıdır.

2.MADDE HAVUZUNUN OLUŞTURULMASI

Doğrudan ölçümler ile ölçülemeyen yapıların göstergesi olabilecek muhtemel maddeler belirlenmelidir. Ölçek bileşenleri (faktör) de ölçek gibi örtük değişkenler olduğundan bu aşamada oluşturulan madde havuzu bileşenler ile eşleştirilerek oluşturulmalıdır. Her bileşen için en az 4 madde oluşturulması önerilir.

3.ÖLÇME BİÇİMİNİ BELİRLEMEK

Bir çok farklı ölçme biçimi olmakla beraber burada likert tipli ölçümlerin ölçme biçimleri üzerine durulacaktır. Likert tipli ölçeklerin ölçme biçimlerini belirlerken öncelikle seçeneklerin tanımsal olarak maddelerin tamanına uyması gerekir. Diğer yandan öngörüsel olarak katılımcıların maddeleri ne derecede hassas cevaplayabileceği belirlenerek, 3, 5 ,7 ve 10'lu gibi sistelerden biri seçilmelidir.

4.MADDE HAVUZUN UZMANLAR TARAFINDAN GÖZDEN GEÇİRİLMESİ

Başlangıçta oluşturulan madde havuzu mümkün olduğunca çok ve yetkin uzman tarafından içerik bakımından incelenmelidir. Gerekli görülmesi halinde madde ekleme, çıkarma veya ifade düzeltmeler düşünülmelidir.

5.GEÇERLİK MADDELERİNİN EKLENMESİ

Bu aşamada araştırmacı soruların samimiyetle cevaplandığından emin olmak amacıyla, bir sosyal beğenirlilik ölçeği veya benzeri bir ölçek kullanarak daha sonra yapılacak veri analizinde sosyal beğenirlilik ile sorular arasındaki korelasyon ilişkisinden yola çıkarak cevapların ne derece samimi verildiğini test etme şansı yakalayabilir. Diğer bir yöntem ise benzer bir olguyu ölçen hazır bir ölçek kullanımı olabilir.

6.MADDELERİN ÖLÇEK GELİŞTİRME ÖRNEKLEMİNE UYGULANMASI

Maddeler evreni temsil yeteneğine sahip bir örnekleme uygulanarak veriler elde edilir.

7.MADDELERİ DEĞERLENDİRMEK

Örneklemden elde edilen veriler ile madde toplam korelasyonları, madde ortalamaları, madde varyansları, KMO örnekleme yeterliliği ölçütü, Barlett küreselik testleri, faktör analizleri ve alpha iç tutarlılık katsayıları incelenmelidir.

8.ÖLÇEK UZUNLUĞUNU BELİRLEMEK

Bir önceki aşamada elde edilen veriler ışığında gerekli maddelerin çıkarılması, aşırı benzer maddelerden birinin çıkarılması gibi işlemler ile ölçek ideal yapı ve uzunluğa kavuşacaktır.

9.NİHAİ ÖLÇEĞİN ÖRNEKLEME UYGULANMASI

Bu aşamada önceki aşamalarda elde edilen ölçek farklı bir örnekleme uygulanarak maddelerin geçerlilik ve güvenirlilik durumları teyit edilir. Hatta yöntemlerde bir takım farklılıklara gidilerek farklı yöntemeler için de geçerlilik ve güvenirlilik bulguları genişletilebilir. Örneğin daha önce açıklayıcı faktör analizi yapıldıysa bu aşamada doğrulayıcı faktör analizi tercih edilebilir.

Ölçek Uyarlama Aşamaları

Günümüzde bazı araştırmacılar ise başka bir kültür üzerinde geliştirilen veya aynı kültür üzerinde farklı bir zamanda geliştirilen bir ölçeğin mevcut zaman ve kültürdeki ölçme yeteneğiyle ilgilenebilirler. Bu durumda söz konusu ölçeğin uyarlanması adımları takip edilmelidir. Söz konusu adımlar şu şekilde sıralanabilir;

1.ÖLÇEK MADDELERİNİN TERCÜME EDİLMESİ

Hazır ölçek maddeleri mümkün olduğunca çok ve yabancı dil ile birlikte ölçeğin uyarlanacağı dile de hakim kimseler tarafından tercüme edilir.

2.TERCÜMELER ARASINDAKİ FARKLAR İNCELENİR

Farklı tercümeler arasındaki farklar incelenip, hangilerinin kullanılacağına karar verilir. Burada yabancı dil ile birlikte madde yapısı yani alan bilgisi de önemli olduğundan araştırmacı ölçeğin ölçüm yapacağı alanda uzman ve yabancı dil bilen kimseler ile çalışabilir.

3.TERCÜMELER ÖLÇEK FORMU TEST EDİLİR.

Bir önceki aşamada elde edilen form daha geniş ve yabancı dil bilen bir gruba onaylatılır. Her maddenin çevirisi ve varsa alternatif çevirilerine puan vermeleri istenir.

4.MADDELERİN ÖLÇEK UYARLAMA ÖRNEKLEMİNE UYGULANMASI

Maddeler evreni temsil yeteneğine sahip bir örnekleme uygulanarak veriler elde edilir.

5.MADDELERİ DEĞERLENDİRMEK

Madde toplam korelasyonları, madde ortalamaları, madde varyansları, KMO örnekleme yeterliliği ölçütü, Barlett küreselik testleri, faktör analizleri ve alpha iç tutarlılık katsayıları incelenir.

6.NİHAİ ÖLÇEĞİN ÖRNEKLEME UYGULANMASI

Bu aşamada önceki aşamalarda elde edilen ölçek farklı bir örnekleme uygulanarak maddelerin geçerlilik ve güvenirlilik durumları teyit edilir. .