Anket Analizi Nasıl Yapılır ?

Anket Analizi Nasıl Yapılır ?

Günümüzde bir çok yüksek lisans ve doktora tezi anket verilerinin analizini içerecek ampirik uygulama kısımları içermekte olduğundan bu süreçteki öğrenci ve akademisyenlerin en sık ve genelde arama motorlarına sorduğu soruların başında “anket analizi nasıl yapılır ?” gelmektedir. En basit tanımıyla anket analizi, belirli bir amaç için hazırlanmış anket formları yardımıyla elde edilen verilerin istatistiksel paket programlara aktarılıp, yine aynı amaçlar çerçevesinde analiz edilip bulguların uygun formattta tablolar ile yayımlanması ve tabloların yine uygun formatta yorumlar ile okuyucuya anlatılması olarak tanımlanabilir. İlk bakışta basit bir tanımlama olmasına rağmen söz konusu tanım bilimsel araştırma yöntemlerine dair önemli hususlar içermektedir. Bu basit tanımla birlikte anket analizi sürecini aşağıdaki adımlar çerçevesinde daha detaylı incelemek mümkündür.

1.Araştırma Tasarımı

Bu süreç araştırma amaçlarının net bir şekilde ortaya koyulması, amaçlar doğrultusunda hipotezlerin oluşturulması, araştırma çerçevesinin belirlenmesi, anket formunun oluşturulması, bu çerçeve dahilinde veri toplanması gereken evren ve örneklemin belirlenmesi işlemlerinin eş zamanlı yapılmasını içermektedir.

Öncelikle anket oluşturma süreci araştırma amaçları doğrultusunda gerçekleştirilmelidir. Bu aşamada ankete dahil edilecek soru ve ölçekler bir amaç doğrultusunda bir araya getirilmelidirler. Bilimsel araştırmalarda söz konusu amaç çerçevesinin çoğu zaman araştırma hipotezleri veya araştırma soruları sınırlandırılması oldukça önem arzeder. Bu bakımdan anket formunun oluşturulması ve araştırma hipotezlerinin belirlenmesi eş zamanlı yapılması gereken işler olduğu söylenebilir. Bu konuda en sık yapılan yanlışlar anket sorularının veya ölçeklerinin literatür taramasından elde edilmesi sırasında söz konusu soru veya ölçeklerin ankete dahil edilmesi konusunda bir amacın olmamasıdır. Örneğin İş tatmini ve Mobbing arasındaki ilişkinin incelenmesini amaçlayan bir araştırma için oluşturulacak anket formunda iş tatmini ve mobbing değişkenlerini ölçmek üzere soru veya likert soru kümelerinden oluşan ölçekler yer almalıdır. Fakat araştırmada söz konusu iki değişken arasındaki ilişkiye ek olarak işe bağlılık olgusunun etkisi gibi bir inceleme amacımız yok ise işe bağlılık ile ilgili soru veya ölçek kullanımı gereksizdir. Söz konusu gereksiz değişkenin hem anket formunu uzatarak katılımcıların cevaplama oranını düşüreceği, hem de herhangi bir amaca hizmet etmeyen gereksiz bilgi olacağı açıktır. Bununla birlikte bir diğer sık rastlanan yanlış ise amaçlar çerçevesinde ölçülmesi gereken bir değişkenin eksik veya hatalı ölçmek olarak belirtilebilir.

Amaçlar ile örtüşen, hipotezlerin ilişkili olduğu olgu ve durumları yeterli bir biçimde ölçebileceği düşünülen bir anket formu oluşturulduktan sonra anketin uygulanacağı evren ve örneklem belirlenmelidir. Araştırma evreni araştırmanın çıkarımını genellemek istediği toplum kesimi olarak tanımlanabilir. Örneğin Türkiye’deki öğretmenlerin iş tatminleri ile işe bağlılıkları arasındaki ilişkinin incelenmesi evreni Türkiye’de görev yapan öğretmenler olarak tanımlamayı gerektirirken, araştırma amacına bağlı olarak evren İl, bölge, yaş, kıdem, görev yapılan okul türü gibi durumlara göre kısıtlanabilir. Araştırma evreni belirlenirken önemli konulardan biri de araştırmanın ne kadar örnekleme ulaşabileceğiz ulaşılan örneklemin özelliğidir. Bu konuda sık yapılan yanlışlardan biri araştırmacının evren olarak tüm ülkedeki öğretmenleri seçmesi fakat coğrafi yakınlığı dolayısıyla yalnız kendi ilinde veya çoğunlukla kendi ilinde anket uygulamasıdır. Burada yazdığımız örnekleme ile ilgili bilgileri okurken, örneklemenin istatistik ve ekonometri bölümlerinde 3-4 dönem devam eden bir dersler serisi kadar bilgi gerektirdiğini unutmamanız gerekir. Bununla birlikte daha basit yaklaşımla evrenin araştırma amaçları ile uygun olması ve uygulanan anketlerin demografik ve coğrafi olarak homojen dağıldığı varsayımı altında internet ortamında seçilen güven seviyesi için evren sayısından yeterli örneklem sayısını hesaplayan robotlar kullanılabilir.

2. Veri Toplama Ve Veri Girişi

Önceki süreçte belirlenen anket formunun belirlenen örnekleme uygulanma sürecidir. Süreç araştırma etiğinin en sık ihlal edildiği süreçlerdendir. Bu aşamada toplanan verilerin doğruluğu ve güvenirliliği veri toplama sürecinin yöneten (anketör) kişilerin sorumluluğunda olmalıdır. Sanıldığının aksine veri toplama araçlarının geçerlilik ve güvenirliliklerine dair yapılan geçerlilik ve güvenirlilik analizleri verilerin doğru olduğunu garanti etmez. Söz konusu geçerlilik ve güvenirlilik veri toplama aracının yapısal geçerlilik ve güvenirliliğiyle ilgilidir. Verilerin toplanmasından sonra verilerin gerekli sayısal kodlamalar yapılarak istatistik paket programlara aktarılması gerekir. Bu süreç istatistiki bilgi istememekle beraber titizlikle tamamlanması gereken bir süreçti.

3. Veri Analizi

Anket formları ile toplanan verilerin istatistik paket programlarına aktarılmasının ardından veri analiz sürecine geçilebilir. Veri analizi anket analizi sürecinin en çok istatistik bilgisi gerektiren kısmı olmakla beraber, diğer süreçlerden bağımsız bir süreç değildir. Zira anket oluşturma kısmında yapılan yanlışlar iyi bir istatistik uzmanı tarafından dahi telafi edilemeyebilir. Veri analizi süreci verilerin kontrolü gerekli görülürse temizlenmesi veya dönüştürülmesi süreçleri ile başlamalıdır. Öncelikle araştırmada kullanılan veri toplama araçları ile veri uyumunun denetlenmesi amacıyla bir çok teknik vardır. Bilimsel bir araştırmada ölçüm araçlarının geçerlilik ve güvenirlilikleri kanıtlanmalıdır. Bu bakımından açıklayıcı faktör analizi, doğrulayıcı faktör analiz, güvenirlilik analizleri yapılıp, sonuçların raporlanarak ölçme araçlarının yapısal geçerlilik ve güvenirlilikleri kanıtlanmalıdır. Ölçme araçları ile toplanan verilerin geçerli ve güvenilir ölçümler ile elde edildiğinden emin olunduktan sonra araştırma amaçları doğrultusunda veri analizi gerçekleştirilebilir. Ülkemizde ve dünyada akademik çalışmaların çoğunda spss analizi uygulanmaktadır. Spss analizi ve sonuçlarının yorumlanması sürecin en çok istatistik bilgisi gerektiren kısmıdır. Bu kısımda anket oluşturma sürecinde belirlenen hipotezlerin sınanması amacıyla bir takım veri analizleri gerçekleştirilmesi gerekir. Verilerin normal dağılıma uyup uymadığı, hipotezlerin yapısı, hipotezlere konu lan değişkenlerin yapısı çerçevesinde uygun test istatistikleri belirlenip, hipotezler sınanır. Spss analizi ve sonuçlarının yorumlanması sırasında bir hipotez tek bir test ile sınanabileceği gibi hipotezin sınanmasına uygun birden çok test yöntemi mevcut olabilir. Söz konusu testlerden uygun olanlarını seçmek istatistik bilgisi ve analiz tecrübesi ile doğru orantılıdır. Hipotezlere uygun test seçme aşamasında bir diğer yaklaşım ise hipotezleri uygulanacak spss analizi doğrultusunda oluşturmaktadır. Bu sayede veri analiz yöntemlerinin tümüne hakim olmayan bir araştırmacı da yapabileceği spss analiz uygulaması için kurgulanmış hipotezleri daha kolay bir şekilde sınayabilecektir. Tabi ki bu durumda da verinin dağılımı, grup üye sayısı, çarpıklık ve basıklık gibi veri özellikleri önceden bilinemeyeceği için en azından veri analizi yöntemleri için parametrik ve parametrik olmayan alternatiflerine dair spss analiz uygulamalarını bilmek gerekir. Veri analizi sürecinin başarı ile tamamlanmasının ardından Spss anket analizi sürecinde elde edilen bulguların yorumlanmasına geçilebilir. Aslında Spss analizi ve sonuçlarının yorumlanması eş zamanlı bir süreçtir. Kuşkusuz spss anket analizi yapan kimse yaptığı veri analizini yaparken bulguları da yorumlayabilmektedir. Aksi takdirde yapılan spss analizi bir anlamlı ifade etmez. Bu konuda sık duyduğumuz ben analizleri yaptım fakat yorum yapamıyorum söylemi tamamen yanlıştır. Diğer yandan anket analizi çoğu zaman bir biri ardına uygulanması gereken adımları içerdiğinden bir önceki aşamada yapılan analizi yorumlamayan bir analistin sonraki aşamada doğru analizi yapması tamamen şans eseri olabilir ve çoğu zaman şans bu konuda bizden yana değildir.

Spss analizi ve sonuçların yorumlanması için genel hatları ile bilgi sunmayı amaçladığımız bu yazıyı siz araştırmacılara en azından nereden başlayacağınızı, hangi bilgi ve donanımları edinmeniz gerektiğini anlatabilecek düzeyde oldukça anlaşılır bir dil ile yazmaya çalıştık. Anket analizi nasıl yapılır ? sorusuna basit düzeyde cevaplar bulabileceğinizi düşündüğümüz bu yazıya gösterdiğiniz ilgiye teşekkür ederiz.